Zahartze normalak oroimenaren galera txiki bat eragiten du, eta horrek ez du eraginik gure eguneroko jardueretan.
Garunaren zahartzearen inpaktuari “aurre egiten” dioten jarduerak egin ditzakegu.
Oroimena galtzeak eragin nabarmena duenean gure bizitzan (ezin ditugunean egin gure jarduerak lehen bezala), mediku bati galdetu behar diogu.
Hainbat gaixotasunek eragin dezakete oroimen-gabezia esanguratsua: depresioak, dementziak, nahasmendu metabolikoek…
Zahartzearekin batera, aldaketa arinak gertatzen dira funtzio kognitiboetan (oroimena, ahozko gaitasuna, ulermena…), eta aldaketa horiek ez dute eraginik gure adimen-gaitasun orokorretan. Nolabaiteko zailtasuna egon daiteke ikasteko edo zeregin berriak egiteko, baina ez egunerokotasunean edo bizitza familiarrean. Normala da izenak nekezago gogoratzea edo, noizean behin, ez gogoratzea zer egitera etorri garen egongelara edo sukaldera. Laburbilduz, akatsa da pentsatzea adinean aurrera egin oroimena nabarmen galtzen dugula.
Oroimenaren kexak mediku-kontsultaren ohiko sintomak dira. Oroimenaren galera ez da soilik dementzietan agertzen (E. Alzheimer…). Kasu batzuetan depresio-egoera bat dagoelako gertatzen da, antsietate-nahasmendu bat dagoelako edo gai baten inguruan kezka handiegia dugulako.
Oroimenaren nahasmendua arina izan daiteke, despiste txiki gisa, edo eragin nabarmena izan dezake gure eguneroko bizitzan. Oroimena galtzeak gure eguneroko jarduerak egiteari eragiten dionean (ohiko errezeta bat nola prestatu, erosketak egitea…), datu garrantzitsuak gogoratzeko gai ez garenean (biloben, errainen edo suhien izenak…), edo errepikakor bihurtzen garenean (gauza bera galdetu behin eta berriz), geriatrian, neurologian edo psikiatrian aditua den mediku bati galdetu behar diogu.
Zer da oroimena?
Pertsona bati hainbat bidetatik (entzumena, ikusmena…) jaso dugun informazioa erregistratzeko, gordetzeko eta berreskuratzeko aukera ematen dion garunaren funtzioa da. Oroimena aldez aurretik eskuratu eta gure garunean gorde dugun informazioa berreskuratzeko prozesua da.
Oroimen-arazoak hiru faseetako edozeinetan gerta daitezke:
- Erregistroa: gogoratu nahi duguna sartzen dugu gure oroimenean. Oroimenaren lehen fase honetan, norbanakoaren kontzentrazioa, arreta eta motibazioa oso garrantzitsuak dira.
- Gordetzea: gero, datuak oroimenean gordeko ditugu, ondoren erabiltzeko.
- Berreskurapena: fase honek aukera emanen digu gordea dugun informazioa behar dugunean eskuratzeko, hau da, gogoratzeko.
Hainbat oroimen mota dira, hala nola oroimen episodikoa, semantikoa, lanekoa, prozedurazkoa… Horregatik, garrantzitsua da zer oroimen motak huts egiten duen aztertzea. Oroimen mota bakoitza, batez ere, garun-eremu bati lotzen zaio.
Zahartze-prozesuan oroimenean eragina duten faktoreak alda ditzakegu?
- Garun-aldaketak: zahartzearekin batera, pixkanaka galtzen da garunaren pisua eta bolumena, eta, oro har, “garuneko konexioak eta neuronen bolumena” gutxitzearen ondorioz. Lehenago, aldaketa horiek neurona ugari hil izanaren ondorio zirela uste zen. Gaur egun badakigu neuronen kopurua, garuneko eremu gehienetan, egonkor mantentzen dela bizitzan zehar. Zahartzearekin batera, zenbait nahasmendu gertatzen dira garuneko mikrozirkulazioan eta neurotransmisoreen sintesian (komunikatzeko neuronak trukatzen dituzten substantziak), eta horrek, oro har, aldaketa arinak eragiten ditu oroimenean eta beste funtzio kognitibo batzuetan (buruko funtzioak). Estimulazio kognitiboko lanak egiten ditugunean (buruko funtzioen estimulazioa), garunaren zahartzearen ondorioak “orekatzen laguntzen dugu”, ikasteko gaitasuna bizitza osoan mantentzen baita.
- Aldaketa organikoak: ikusmen- eta entzumen-zorroztasuna galtzeak eragin nabarmena du oroimenean, batez ere informazioa eskuratzeko prozesuan. Horregatik da garrantzitsua zentzumen-gabeziak (betaurrekoak, audifonoak, kataraten kirurgia…) behar bezala zuzentzea. Bestalde, arrisku kardiobaskularreko faktoreek (hipertentsioa, kolesterola, diabetes mellitusa, obesitatea) zuzenean eragiten diote garunari, eta kalte progresiboa eta iraunkorra eragiten dute, oroimenaren galera eta beste nahasmendu kognitibo eta gaixotasun neurodenitibo batzuk sortzen laguntzen duena. Dieta egokia eta arrisku kardiobaskularreko faktore horiek kontrolatzea lagungarriak dira garun osasungarria mantentzeko.
- Aldaketa psikologikoak edo portaera-aldaketak: egoera ezezagunekiko esposizioa (jarduera berriak) estimulu bat da oroimenerako eta funtzio kognitiboetarako, eta aldaketa horietara egokitzeko “lan” egin behar dute. Adinarekin egoera berrietara egokitzeko gaitasuna gutxitu daiteke. Hein handi batean, nortasun-faktoreen eta gizabanakoaren aurretiazko esperientzien araberakoa izanen da. Batzuetan, norberaren gaitasunari buruzko pentsamendu negatiboak agertzen dira, hala nola “zaharra naiz, ezin dut hobeki egin”, bai eta kezka handiegia ere, iraganeko gaitasun berberak ez izateagatik. Horrek guztiak ingurunearekiko eta jarduera berriak egiteko interes falta eragiten du. Motibazioa eta interesa ikaskuntzaren eta oroimenaren oinarria baitira.
- Aldaketa soziokulturalak: gure ingurune sozial eta kulturala erabat lagungarria da gure gaitasun funtzional eta kognitiboak garatzeko, haurrak garenetik helduarora arte. Zahartzaroan, gizarte-harremanak ere garrantzitsuak dira, bizirik mantentzen gaituzte, konektaturik. Bizitzako etapa horri dagozkion aldaketetara ez egokitzeak (norberaren rolaren eta rol sozio-familiarraren eraldaketa, erretiroa, lagun maiteak galtzea…) isolamendu-egoerak, gizarte-harreman urria eta ingurunearekiko interes falta ekar ditzake. Funtsezkoa da garaiz detektatzea, harreman sozialak murrizteak eragina baitu gogoan,aldartean, oroimenean eta beste funtzio kognitibo batzuetan.
En la actualidad la evidencia científica apoya que el ejercicio físico mejora los cambios moleculares, biológicos, funcionales y conductuales-cognitivos asociados al envejecimiento cerebral.
| Laburbilduz, pertsonok eragin nabarmena izan dezakegu garunaren zahartze-prozesuan, bai eta horrek oroimenean eta gainerako arlo kognitiboetan duen eraginean ere, honako hauen bidez: |
|---|
| Ariketa fisikoaren praktika erregularra eginez. |
| Estimulazio kognitiboko zereginak eginez. |
| Zentzumen-gabeziak zuzenduz: betaurrekoak, audifonoak… |
| Arrisku kardiobaskularreko faktoreak kontrolatuz: hipertentsioa, kolesterola, diabetes mellitusa, obesitatea… |
| Gizarte-harremanak mantenduz, talde-jarduerak eginez. |
Oroimen-arazoei lotutako gaixotasunak
Oroimen-zailtasunei lotutako gaixotasunak askotarikoak dira. Hona hemen haietariko batzuk:
- Antsietatea
- Loaren nahasmenduak
- Depresioa
- Droga eta alkohol gehiegi kontsumitzea
- Garuneko tumoreak
- Garuneko eta bihotzeko gaixotasunak
- Dementzia
- Asaldura metabolikoak
- Garuneko infekzio larriak
Diagnostikoa
Memoriaren galera aztertzeko ebaluazio medikoak atal hauek barnebildu behar ditu:
- Historia klinikoa. Oroimen-zailtasunen hasierari eta bilakaerari buruzko informazio zehatza, bai eta eguneroko bizitzan duten eraginari buruzkoa ere. Pazientearen aurretiazko nortasunari buruzko datuak. Balorazio geriatriko integral zabaldua. Pazientearen aurretiazko gaixotasunak, hartzen dituen edo hartu dituen sendagaiak eta familiaren dementzia-aurrekariak. Funtsezkoa da pazientearekin eta haren inguruko beste pertsona batzuekin elkarrizketa izatea, pazienteak ahaztu ditzakeen alderdiak konta ditzaten (familiako kideren bat, zaintzailea edo hurbileko laguna).
- Miaketa fisikoa eta neurologikoa sintomak eragin ditzaketen gaixotasunen bila.
- Odol-analisia.
- Azterketa neuropsikologikoa: oroimena, hizkuntza eta beste funtzio kognitibo batzuk ebaluatzeko balio du.
- Medikuak beharrezkotzat jotzen badu, garuneko irudi-proba bat eska dezake (OTA edo garuneko erresonantzia magnetikoa), oroimenaren arazoa zerk eragiten duen identifikatzen laguntzeko.
Oroimena eta, oro har, kognizioa sustatzeko aholkuak
Bizitza aktiboa mantentzen laguntzen duen gauza orok eragin zuzena izanen du gure gaitasun kognitiboetan, oroimenean barne.
Ariketa fisikoa, ariketa intelektuala (estimulazio kognitiboa), gizartean bizitzea eta arrisku kardiobaskularreko faktoreak zaintzea dira zahartze aktibo eta osasungarriaz gozatzeko gakoak.
Hainbat jarduera egin daitezke oroimena eta gaitasun intelektual globalak lantzeko. Pertsona bakoitzak bere gustu eta aukeretara egokitu behar ditu. Gomendagarria da jarduera horiek taldean edo lagunekin egitea, eta horrek komunikazioa eta gizarte-harreman berriak sortzen laguntzen du, eta halaber, horiek egiteko konpromisoa eta jarraitutasuna hobetzen du.
Hona jarduera horietako batzuk:
- Adinekoentzako unibertsitatea edo haien interesa pizten duten berariazko ikastaroak (informatika)
- Abesbatza moduko musika-jardueretan parte hartzea.
- Idazketa edo irakurketa lantzeko tailerretan parte hartzea. Idatzi gutunak, edo agenda batean zer egin behar duzun, zer mandatu eman behar dituzun. Horrela, zure adierazpen-gaitasuna hobetuko duzu.
- Egin arreta lantzeko ariketak, oroimena eta arreta lotuta baitaude. Oso onak dira desberdintasunak bilatzen saiatzen diren ariketak, letra-zopak, gurutzegramak, 100etik 1etik 1era zenbatzea, dela banan-banan dela binaka, hirutik hirura, bostetik bostera, eta abar.
- Mahai-jokoak (bikoteak, kasu) oso eraginkorrak dira: buruz behera jarriko ditugu karta edo txartel bikoiztuak; txanda bakoitzean, jokalariak bi karta altxatuko ditu, bikotea aurkitu nahian.
- Irakurri egunero egunkariak, aldizkariak, eleberriak eta abar.
- Joan hitzaldi eta solasaldietara. Horrela, informatuta eta eguneratuta egonen zara.
- Sustatu gizarte-harremanak: horrela, trebetasunak lantzen dira, hala nola elkarrizketa, entzuten jakitea, sormena, arrazoibidea, etab.
- Egin ariketa fisikoa aldizka, ahal dela taldeka. Bilatu zure ezaugarri fisikoetara egokitzen diren jarduerak.
- Izan ezazu zure aisialdirako zaletasunen bat, zu gogobetetzeko modukoa.
- Entzun irratia eta ikusi telebista (neurrian), gaur egun gertatzen denaren berri izateko.
- Saiatu inguruarekiko interesa agertzen. Horri esker, arreta handiagoa jarriko dugu, interesatzen zaigunari buruz galdetuko dugu, gehiago irakurriko dugu, etab.
- Sustatu behaketa; adibidez, bi minutuz zure egongela ikustea eta, ondoren, xehetasun osoz deskribatzen saiatzea.
- Eguneroko bizitzan, erronkak eta jomugak ezartzen jarraitzea.
Lotutako informazio-arloak
Klinika Psikogeriatrikoa
Altsasu
Erburua kalea z/g
948 563 850
info@josefinaarregui.com
Astelehenetik ostiralera: 09:00 – 16:30Arreta Psikogeriatrikoko Zentroa
Iruñea
Cordovilla poligonoa, B kalea848 46 33 46info@josefinaarregui.comAstelehenetik ostiralera 09:00 – 13:00Astelehenak eta astearteak 16:00 – 19:00
Arreta Psikogeriatrikoko Zentroa
Gasteiz
Reina Sofía etorb, 23848 46 38 48info@josefinaarregui.comAstearteak: 16:00 – 20:00
Enpresa horrek Nafarroako Gobernuaren diru-laguntza jaso du lehiakortasuna hobetzeko 2019ko laguntzen deialdiaren babesean.
Enpresa honek Eskualde Garapeneko Europako Funtsak %50ean kofinantzatutako laguntza jaso du, Nafarroako 2014-2020 FEDER Programa Operatiboaren bidez.
Enpresa horrek Nafarroako Gobernuaren diru-laguntza jaso du eraginkortasun energetikoa, energia berriztagarrien ezarpena eta mugikortasun jasangarria sustatzeko 2021ko laguntzen deialdiaren babesean.
Entitate honek Nafarroako Gobernuaren laguntza jaso du, Eskualde Garapeneko Europako Funtsarekin batera finantzatua, Nafarroako FEDER 2021-2027 Programa Operatiboaren bidez.
Enpresa hau egokituta RGPD eta LOPD GDD dago.